CHIẾC LƯỢC NGÀ
I. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI
Câu 1 (Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 1 – trang 202)
* Tóm tắt cốt truyện: Vì chiến tranh, ông Sáu phải xa gia đình suốt 8 năm. Đến ngày hòa bình vừa lập lại, ông mới được thăm nhà, thăm con. Trớ trêu thay, chỉ vì một vết thẹo trên mặt mà bé Thu không nhận cha. Em đối xử với ông Sáu như người xa lạ. Đến lúc em nhận ra cũng là lúc ông Sáu phải lên đường. Ở chiến khu, ông Sáu vẫn luôn nhớ về con, ông dồn hết tình cảm của mình vào làm cây lược ngà tặng con. Nhưng ông đã hi sinh trong một trận càn quét của quân thù. Trước khi nhắm mắt, ông nhờ bác Ba – người đồng đội thân thiết trao lại cây lược ngà cho bé Thu.
* Tình huống truyện bộc lộ tình cha con sâu nặng giữa ông Sáu và bé Thu:
- Tình huống 1: Sau 8 năm kháng chiến, ông Sáu về thăm nhà nhưng bé Thu không chịu nhận ông là cha. Khi Thu nhận ra ông là cha cũng là lúc ông phải lên đường.
- Tình huống 2: Ở khu căn cứ ông Sáu dồn tình thương và mong nhớ con vào việc làm cây lược nhưng chưa kịp trao thì ông đã hi sinh.
Câu 2 (Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 1 – trang 202)
* Diễn biến tâm lí, hành động của bé Thu trong lần gặp cha cuối cùng, khi ông Sáu được về phép:
a. Khi mới gặp
- Hốt hoảng bỏ chạy, kêu thét gọi má.
b. Trong 3 ngày nghỉ phép của ông Sáu
- Ông Sáu càng gần gũi, vồ vập, bé Thu càng lảng tránh.
- Nhất định không gọi ông Sáu là ba.
- Nói trống không khi mời ăn cơm.
- Không nhờ ông chắt nước cơm mà tự mình làm lấy.
- Khi ông Sáu gắp cái trứng cá vào bát cơm cho Thu thì Thu hất trứng cá ra khỏi bát.
- Rồi vùng vằng bỏ sang nhà bà ngoại, trước khi xuống xuồng còn khua mạnh dây lòi tói như thể hiện thái độ bực tức.
c. Khi bỏ sang nhà bà ngoại
- Lí do Thu không nhận ba vì ông có vết sẹo không giống bức hình chụp chung với má Thu.
- Được bà giảng giải: vì ba đánh Tây nên mới có vết sẹo trên mặt, Thu ân hận, xen lẫn hối tiếc. Giờ đây em không chỉ yêu mà còn tự hào về ba của mình.
d. Khi nhận ra ông Sáu là cha
- Khoảnh khắc vỡ oà cảm xúc khi cất tiếng gọi ba, ôm ghì lấy ba, những giọt nước mắt hạnh phúc trào ra, hôn lên khắp gương mặt ba và không chịu cho ba đi. Những biểu hiện tình cảm cho thấy một tình yêu ba mãnh liệt, sâu sắc.
* Nhận xét về tính cách của bé Thu: đáo để, ương ngạnh, thông minh. Thu không đáng trách vì em còn quá nhỏ không thể hiểu hết những éo le của cuộc chiến tranh đồng thời người lớn cũng không chuẩn bị tâm lý cho em đón những khả năng bất thường. Phản ứng gay gắt của Thu càng cho thấy tình yêu ba mãnh liệt bởi em chỉ tin chỉ nhận ba khi biết chắc đó là ba của mình.
* Nghệ thuật miêu tả tâm lí: nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật qua ngôn ngữ, cử chỉ, hành động. Qua diễn biến tâm trạng của nhân vật bé Thu, người đọc thấy được sự am hiểu tâm lí trẻ con của nhà văn.
Câu 3 (Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 1 – trang 202)
* Tình cảm sâu nặng của ông Sáu với bé Thu:
a. Trong giây phút gặp lại con
- Nôn nóng gặp con: xuồng chưa cập bến ông đã nhón chân nhảy thót lên bờ.
- Khi bé Thu không nhận cha, ông đau đớn như bị cắt đi một phần cơ thể: hai tay buông thõng như bị gãy.
b. Trong 3 ngày phép
- Ông chẳng dám đi đâu, chỉ ở nhà gần gũi, vỗ về con, mong con bé gọi một tiếng ba.
- Khi bé Thu hất cái trứng cá, không giữ đc bình tĩnh, ông Sáu đã vung tay đánh vào mông nó. Nhưng người đọc vẫn hiểu được rằng đằng sau phút nóng giận ấy là trái tim tràn đầy tình yêu thương, là khao khát đến cháy lòng một cử chỉ, một câu nói yêu thương của con.
c. Ở khu căn cứ
- Ông luôn ân hận vì đã trót đánh con.
- Ông rất vui sướng khi tìm được khúc ngà voi.
- Dồn tình thương con vào việc làm cây lược.
- Hàng ngày ông cẩn thận cưa từng răng lược.
- Tỉ mỉ khắc dòng chữ: “yêu nhớ tặng Thu, con của ba”.
- Hàng ngày ông mài sống lược lên tóc cho thêm bóng, thêm mượt.
- Chiếc lược chưa chải được mái tóc con nhưng đã làm dịu đi nỗi ân hận trong ông vì đã từng đánh con: “gỡ rối tâm trạng anh”.
- Chính tình thương con đã biến người chiến sĩ ấy trở thành một người nghệ nhân làm ra một sản phẩm duy nhất trong đời. Nhưng thật trớ trêu, chưa kịp trao lược cho con người cha ấy đã hi sinh.
- Hình như chỉ có tình cha con là không thể chết được, không đủ sức trăng trối điều gì, ông thu hết tàn lực, đưa vào túi móc cây lược cho bác Ba nhờ bác chuyển hộ cho bé Thu.
* Nét đẹp trong tâm hồn người chiến sĩ cách mạng: tình yêu thương con mãnh liệt, cao cả.
Câu 4 (Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 1 – trang 202)
- Ngôi thứ nhất: theo lời kể của bác Ba - bạn thân ông Sáu, người chứng kiến toàn bộ câu chuyện về tình cha con giữa ông Sáu, bé Thu.
- Tác dụng: việc lựa chọn ngôi kể và người kể như vậy khiến cho câu chuyện khách quan, đáng tin; đồng thời khi cần bác Ba ng kể chuyện có thể bày tỏ thái độ của mình.
II. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM
1. Giá trị nội dung
Bằng việc sáng tạo tình huống bất ngờ mà tự nhiên, hợp lí, đoạn trích truyện Chiếc lược ngà đã thể hiện thật cảm động tình cha con sâu nặng và cao đẹp trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh.
2. Giá trị nghệ thuật
Truyện đã thành công trong việc miêu tả tâm lí và xây dựng tính cách nhân vật, đặc biệt là nhân vật bé Thu.
III. GỢI Ý LUYỆN TẬP
Câu 1 (Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 1 – trang 203)
- Lúc đầu bé Thu kiên quyết không nhận ba nhưng sau đó lại ôm ghì ba không cho ba đi. Tình cảm và thái độ của cô bé trái ngược nhau.
- Nhưng đó là sự trái ngược trong thống nhất, thống nhất ở tính cách của bé Thu: cô bé hồn nhiên, ngây thơ (nên mới không nhận ra ba do vết thẹo), nhưng cũng rất cứng cỏi, bản lĩnh và có tình yêu cha mãnh liệt thiết tha. Cả sự cự tuyệt lúc đầu và sự vồ vập lúc sau đều là biểu hiện cho cá tính và tình yêu ba tha thiết ấy.
Câu 2 (Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 1 – trang 203)
a. Mở bài
- Nhập vai vào bé Thu xưng tôi, giới thiệu đôi nét về bản thân
- Tạo tình huống gợi nhớ đến câu chuyện: Nhân ngày giỗ ba, nhìn bức ảnh ba trên bàn thờ, tôi lại càng nhớ ba da diết. Năm tháng có qua đi, song những kỉ niệm về ba, hình ảnh ba vẫn sống mãi trong tâm trí của tôi.
b. Thân bài
* Kể lại những ngày ba được trở về thăm nhà:
- Năm ấy, sau suốt 8 năm đi kháng chiến, 3 tôi được 3 ngày phép trở về thăm nhà, ba hạnh phúc lắm. Bởi vậy, vừa mới đến đầu xóm, trông thấy tôi, ba đã chạy thật nhanh đến cùng tiếng gọi tha thiết: "Thu... Thu". Ấy vậy mà tôi lại hoảng sợ, xa lánh, chạy thật nhanh về nhà với mẹ. Bởi ba tôi có một vết thẹo dài trên má, nó đỏ tấy, giật giật trong thật đáng sợ.
- Suốt 3 ngày, ba tôi chẳng đi đâu, chỉ ở nhà. Ba tôi chỉ mong tôi cất tiếng gọi ba, vậy mà tôi cứ ương ngạnh, cứng đầu, nhất quyết không nghe lời của mẹ hay bác Ba:
+ Mẹ kêu tôi gọi ba vào ăn cơm, tôi nói thật to: "Vô ăn cơm". Dẫu mẹ dọa đánh, tôi cũng cố cãi bằng được: "Con gọi rồi mà người ta không có vô".
+ Khi mẹ đi chợ, dặn tôi ở nhà chắt nước nồi cơm, nếu có khó khăn gì thì nhờ ba giúp đỡ, tôi vẫn tiếp tục nói trổng: "Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái!". Ba không giúp, tôi buộc phải lấy cái vá, nhón chân để chắt nước.
+ Trong bữa cơm, ba gắp cho tôi miếng trứng cá, nhưng tôi lại hất nó ra ngoài, khiến cơm văng tung tóe. Lúc đó, ba đã giận tôi lắm, ba đánh vào mông tôi thật đau, nhưng tôi không khóc, dọn dẹp lại mâm cơm rồi sang nhà bà ngoại.
+ Đêm hôm ấy, ngoại hỏi tôi vì sao không nhận ba. Nghe tôi nói vì vết thẹo, ngoại liền giải thích đó là vì chiến tranh gây nên. Tôi ân hận, dằn vặt bản thân, mãi không ngủ được.
- Buổi sáng hôm sau, tôi dậy thật sớm, về nhà. Thấy ba đang chia tay mọi người, tôi chỉ còn biết đứng từ xa nhìn ba. Bắt gặp ánh mắt trìu mến của ba nhìn tôi, tôi quyết định chạy lại, ôm chầm lấy ba. Tôi phải giữ ba ở lại, không để ba đi đâu, tôi muốn được ở cạnh ba, được ba vỗ về. Tôi hôn ba, hôn cả vết thẹo dài trên má, tôi giữ chặt chân ba. Phải đến khi bà ngoại nói, tôi mới để ba đi, nhưng vẫn luôn mong ba sẽ mua tặng cho mình một cây lược.
- Từ ngày ba trở về chiến trường, ngày nào tôi cũng mong nhớ ba. Tôi chỉ mong chiến tranh nhanh chóng kết thúc để gia đình đoàn tụ. Thế mà không ngờ, giấy báo tử chuyển đến gia đình, tôi và má đau đớn, không tin vào điều đó. Phải đến khi gặp bác Ba, nhận được cây lược ngà mà ba trao tặng, tôi với mẹ mới chấp nhận sự thật đó...
c. Kết bài: Bày tỏ tình yêu, nỗi nhớ với cha.
Gợi ý Văn 9 Soạn bài Chiếc lược ngà do giáo viên Ican trực tiếp biên soạn theo chương trình mới nhất. Chúc bác bạn học tập vui vẻ