03. THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT
I. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI
Bài 1. (Sách giáo khoa Ngữ văn 6 tập 1 - Trang 92)
a. Lờ đờ bóng ngả trăng chênh: bóng là “hình ảnh của vật do phản chiếu mà có”.
b. Bóng đã lăn ra khỏi đường biên dọc: bóng là “quả cầu rỗng bằng cao su, da hoặc nhựa, dễ nẩy, dùng làm đồ chơi thể thao”.
c. Mặt bàn được đánh véc-ni thật bóng: bóng là “nhẵn đến mức phản chiếu được ánh sáng gần như mặt gương”.
→ Các từ có âm thanh giống nhau nhưng nghĩa hoàn toàn khác nhau, không liên quan gì với nhau. → Đây là các từ đồng âm.
Bài 2. (Sách giáo khoa Ngữ văn 6 tập 1 - Trang 92, 93)
a. Từ đường trong câu “Đường lên xứ Lạng bao xa?” chỉ khoảng không gian phải vượt qua để đi từ một địa điểm này đến một địa điểm khác.
Còn trong câu “Những cây mía óng ả này chính là nguyên liệu để làm đường.”, từ đường lại chỉ chất kết tinh có vị ngọt, dùng trong thực phẩm.
→ Các từ có âm thanh giống nhau nhưng nghĩa hoàn toàn khác nhau, không liên quan gì với nhau. → Đây là các từ đồng âm.
b. Từ đồng trong câu “Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát.” là chỉ khoảng đất rộng và bằng phẳng, dùng để cày cấy, trồng trọt.
Còn trong câu “Tôi mua cái bút này với giá hai mươi nghìn đồng." từ đồng là đơn vị tiền tệ.
→ Các từ có âm thanh giống nhau nhưng nghĩa hoàn toàn khác nhau, không liên quan gì với nhau. → Đây là các từ đồng âm.
Bài 3. (Sách giáo khoa Ngữ văn 6 tập 1 - Trang 93)
Nghĩa của từ trái trong 3 trường hợp: “Cây xoài trước sân nhà em có rất nhiều trái.”, “Bố vừa mua cho em một trái bóng.”, “Cách một trái núi với ba quãng đồng.” có liên quan với nhau vì đều biểu thị sự vật có dạng hình cầu.
→ Từ “trái” có nhiều nghĩa khác nhau và các nghĩa đó có liên quan với nhau. → Đây là từ nhiều nghĩa.
Bài 4. (Sách giáo khoa Ngữ văn 6 tập 1 - Trang 93)
Từ cổ trong câu a “Con cò có cái cổ cao.” chỉ một bộ phận của cơ thể, nối đầu với thân.
Từ cổ trong câu b “Con quạ tìm cách uống nước trong một chiếc bình cao cổ.” là chỗ eo lại ở gần phần đầu của một đồ vật, giống hình dạng cái cổ.
Từ cổ trong câu c “Phố cổ tạo nên vẻ đẹp riêng của Hà Nội.” có nghĩa là cổ kính.
→ Các nghĩa của từ “cổ” trong câu a và câu b có liên quan với nhau. → Đây là từ nhiều nghĩa.
→ Các nghĩa của từ “cổ” trong câu a và câu b có nghĩa hoàn toàn so với nghĩa của từ “cổ” trong câu c. → Đây là các từ đồng âm.
Bài 5. (Sách giáo khoa Ngữ văn 6 tập 1 - Trang 93)
- Từ “nặng” trong câu: Tiếng hò xa vọng nặng tình nước non chỉ tính chất, mức độ nhiều, có tình cảm gắn bó, không dễ dứt bỏ được nhiều tình cảm.
- Một số ví dụ có từ “nặng” được dùng với nghĩa khác:
+ Lỗi vi phạm an toàn giao thông này sẽ bị phạt rất nặng.
(nặng: “ở mức độ cao, có tác dụng làm cho phải chịu nhiều tổn thất”.)
+ Khối kim loại ấy nặng thật.
(nặng: “có trọng lượng lớn hơn mức bình thường hoặc lớn hơn so với trọng lượng của vật khác.”)
II. LÝ THUYẾT TRỌNG TÂM
- Từ đồng âm là những từ có âm giống nhau nhưng nghĩa khác nhau, không có mối liên hệ nào với nhau.
- Từ đa nghĩa là từ có hai hoặc nhiều hơn hai nghĩa, các nghĩa này có liên quan với nhau.